Gender Kelimesini "Toplumsal Cinsiyet" Olarak Kullanmak Görece Bize Özgü Bir Durum

[Aşağıdaki yazı, Butler'ın Cinsiyet Belası kitabının çevirmeni tarafından yazılmıştır.]

***

Metnin orijinal dili olan İngilizcede "cinsiyet" sözü için iki ayrı ke­lime bulunuyor: gender ve sex. Bu iki kelime aslında gündelik ve resmi dilde hayli yaygın olarak birbirlerinin yerine kullanılan keli­meler, örneğin resmi dili İngilizce olan ülkelerde pasaport, ehliyet gibi belgelerde bizdeki "cinsiyet"in yerine "sex” ibaresini de, "gen­der” ibaresini de görmek mümkün. Fakat sex kelimesinin aksine gender kelimesi aynı zamanda Latince, Almanca, Yunanca gibi, şa­hıs zamirlerinin ve cins isimlerin "cinsiyetli" olabildiği diller söz- konusu olduğunda "dilbilimsel cinsiyet/cins" anlamında, yani bir gramer terimi olarak da kullanılıyor. Bu tür dillerde bir cins ismin gramer kuralları gereği belirlenen "cinsiyet"i, aslında cins ismin ad­landırdığı şeyin doğasına dair bir bilgi vermez. Örneğin pek çok dilde "sokak" kelimesinin gender'inin, yani cinsinin dişi olması so­kağın dişi bir varlık olduğu anlamına gelmez.

Muhtemelen bu nüanstan hareketle feminist kuramda, toplum­sal ve kültürel olarak belirlendiği, toplumdan topluma ve tarihsel olarak değiştiği savunulan gender ile daha biyolojik addedilen sex arasındaki farkın vurgulanması sonucu iki terimin arası giderek açıldı. "Cinsiyet" dediğimiz şeyin birbirinden ayrıştırılabilecek iki ayrı kullanımının bulunmadığı Arapça, îbranice ve Türkçe gibi dil­lerde, kuramı aktarabilmek için gender'ın karşılığı olarak "toplum­sal cinsiyet" terimi üretildi ve literatüre yerleşti. Gerek Butler'ın bu kitapta gerçekleştirdiği tartışma, gerekse Türkçede karışıklık doğur­maması nedeniyle kitabın adında "cinsiyet" tercih edilmekle birlik­te, elinizdeki çeviri boyunca gender'ı karşılamak için "toplumsal cinsiyet" kullanıldı. Bu kullanımın zorluk çıkardığı bir-iki nokta var. En önemlisi gender teriminin orijinal metinde hem "toplumsal cinsiyet" hem de "dilbilimsel cins" anlamında kullanıldığı yerler. Anlamı korumak adına çeviride böyle bir ayrıma giderek gender için zaman zaman "toplumsal cinsiyet" tabiri yerine "cins" kelime­sini kullanmak kaçınılmazdı; metni okurken bu ikisinin aslında ay­nı sözcüğü karşıladığım akılda tutmak yararlı olabilir.

Cinsiyet Belası, Metis Yayınları, Çeviriye Dair, s. 9-10, Başak Ertür

Problem Nedir?

Aşağıdaki fotoğrafları sıcak bir temmuz günü yayınlanmış olan bir gezi videosundan aldım. Burada tartışılması gereken bir sorun var. Görebiliyor musunuz?