Cinsiyetçilik Tuzağına Düşmeden Yazı Yazmak İçin; Ne Yapmalı?

Dilara Kahyaoğlu

Aşağıdaki metni Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Araştırmaları Merkezi tarafından hazırlanan broşürden aldım.  Örnek olarak kullanılabilir ve yeni rehberlerin hazırlanmasında yol gösterici olabilir. Köşeli parantez içleri bana aittir. Broşürün basım tarihini bulamadım 2011'den sonra yazıldığı kesin (bir kaynaktan yola çıkarak). Broşürün ön tarafı İngilizce rehbere ayrılmış. Burası Türkçesiyle aynı içeriğe sahip değil. İngilizce yazının iskeletini kullanarak Türkçeye uyarlamışlar ve iki farklı dil söz konusu olduğu için de ortaya başka bir şey, bize uygun bir rehber çıkmış. 

 

1. Bazı mesleklerin, kelimelerin, ifadelerin sadece erkeklere özgü olduğu varsayımından hareketle, bu tür sözcüklerin önüne gereksiz biçimde “kadın” vurgusu yaparak kadını ötekileştiren ifadelerden kaçının!

•             Kadın başbakan

•             Kadın yönetici

•             Kadın milletvekili

•             Kadın yazar

•             Kadın gazeteci

[Siz de yeni kelimeler ilave ediniz..]

Halihazırda “kadın” mesleği olarak görülen mesleklerde ise “kadın” sözcüğünü eklememek yine aynı örtük ayrımcılığa işaret etmektedir: Hemşire, bakıcı, ana okulu öğretmeni, sekreter gibi.

[Bu noktayı tartışalım…]

 

2. Örtük olarak “erkek olmayı”, “insan/adam” olmayla özdeşleştiren ve “herkesi” kapsama iddiasıyla kadını görünmez kılan ifadelerden kaçının!

•             Adam olmak

•             Adam gibi

•             Adamakıllı

•             Adam başı

•             Adam yerine koymak/konmak

•             Adamdan saymak/saymamak

•             Adam etmek

•             Adamına göre davranmak

 •            Adamına düşmek

•             Adam kaçırmak

•             Bilim adamı

•             Devlet adamı

•             Halk adamı

 •            İş adamı

•             İnsanoğlu

•             Ademoğlu

•             Hin oğlu hin

•             Görmemişin oğlu

•             Eloğlu

[Siz de yeni kelimeler ilave ediniz..]

 

3. “Kadın” kelimesini olumsuz bir kavram olarak, “sakıncalı”, “kirlenmiş”, “bakire-olmayan” olarak yaftalayan ifadelerden kaçının! “Kadın” yerine daha “kibar” “edepli” olduğunu düşünerek “bayan”, “hanım”, “hanımefendi”, “kız”, “bacı” vb. kullanmayın.

“Erkek” ifadesini kullanacağınız yerlerde “kadın”ı, “bay” ifadesini kullanacağınız yerlerde de “bayan”ı tercih edin.

[Bu noktayı tartışalım…]

Gündelik hayatımızda sıklıkla karşılaştığımız aşağıdaki ikilikler bu ayrımı net bir biçimde göstermektedir:

•             Erkek tuvaleti / Bayan tuvaleti

•             Erkek yüzücü / Bayan yüzücü

•             Erkek öğretmen / Bayan öğretmen

•             Erkek arkadaş / Bayan arkadaş

•             Erkek yanı / Bayan yanı (Toplu taşımacılıkta)

[Bu noktayı tartışalım…]

 

4. “Kız” kelimesinin “cinselliği çağrıştıran bir ifade” olarak ve bazı durumlar için olumsuz kullanımından kaçının!

•             Kızlık soyadı [Peki, bunun yerine ne kullanılmalı?]

•             Kız oğlan kız

•             Kız gibi gülmek /yürümek

•             Kız gibi kırıtmak

[Peki, ya şunlara ne diyoruz? Kız Çocuğu, Küçük Kız, Kız, Kızım, Kız Evladım…]

5. “Er”, “baba” “oğlan” kelimelerinin, örtük olarak kadını dışlayan ve kapsayıcı olduğu düşünülen ifadelerinden kaçının!

•             İnsanoğlu

•             Ademoğlu

•             İşinin eri

•             Sözünün eri

•             Er sözü

•             Bilim erleri

•             Babalanmak

•             Baba parası

•             Allah baba

•             Babalar gibi

•             Baba evi

[Peki, bunların yerine ne kullanılmalı? Hepsini tek tek düşünüp tartışalım. Yerlerine yeni kelime önerebiliyor muyuz? Önermeli miyiz?]

 

6. Bazı deyim, atasözü, klişe cümleler ve ifadelerde cinsiyetçi kullanımlardan kaçının!

*Kadınlar için en iyi meslek öğretmenlik (!) (Eve erken gelip çocukla ilgilenmek, yemek ve diğer ev işlerini yapabilmek kast ediliyor!)

•             Anasına bak kızını al

•             Kızını dövmeyen dizini döver

•             Kız almak/kız vermek

•             Kadınlar hamamına çevirmek

•             Yuvayı yapan dişi kuştur

•             Evde kalmış

•             Karı ağızlı

•             Hanım evladı

•             Hanım hanımcık

•             Senin gibi hanım bir kıza yakışıyor mu?

•             Delikanlı kız

•             Adam gibi adam

•             Erkek adam ağlamaz

•             Anasını satmak

[Siz de burada yer almayan, yeni; kalıp/klişe cümleler, deyimler, atasözleri, kelime öbekleri ilave ediniz..]

 

Aşağıdaki kaynaklardan uyarlanarak hazırlanmıştır: [Broşürde yer alan kaynaklar]

Güden, Menekşe Pınar. “Dilde Cinsiyet Ayrımcılığı: Türkçe’nin İçerdiği Eril ve Dişil İfadeler Bakımından İncelenmesi”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2006.

Üstün, İlknur. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Hesaba Katabiliyor muyuz?  Ankara, 2011.

Pincha, Chaman. Toplumsal Cinsiyete Dayalı Afet Yönetimi. Çev. Derya Keskin Demirer. İzmit: Kocaeli Üniversitesi Yayınları, 2009.18

 https://gender.khas.edu.tr/uploads/kadin/toplumsal-cinsiyete-duyarli-yazim-rehberi-tr.pdf