Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet

Dilara Kahyaoğlu

2006

Yine aynı soru: Değişen bir şey var mı?

Yeni Ders Kitaplarındaki  Görseller
Kadınlar İçin Farklı Bir Şey Söylüyor mu?

Geçen sene bu zamanlar, İstanbul Eğitim Sen 3 Nolu Şube’de sendikalı kadın öğretmenlerle beş senedir yürütülen sözlü tarih ve tiyatro çalışmalarından da yararlanarak ders kitapları ve toplumsal cinsiyet konulu bir rapor hazırlamıştık[1]. Zaman geçti, yeni ders kitapları piyasaya çıktı, şu anda tüm Türkiye’de 1-5 arası sınıflarda yeni ders kitapları okutuluyor. Daha önceden böyle bir çalışma yapmış bir kişi olarak aklıma “yeni ders kitaplarında toplumsal cinsiyet meselesi nasıl ele alınmış” sorusu geldi. Değişen bir şeyler var mıydı? Dar bir çevrede bilinen bizim rapordan (DEK) önce Tarih Vakfı’nın Ders Kitaplarında İnsan Hakları projesi kapsamında da bu konunun bir araştırma sorusu olarak ele alındığını, bu soruyu araştırılabilir ve ölçülebilir hale getiren kriterlerin oluşturularak tüm ders kitaplarına uygulandığını, çeşitli taramalar yapıldığını ve ortaya  çıkan sonucun hiç de parlak olmadığını biliyordum. Bütün bunlar yıllardır süren; gerek toplumsal cinsiyet eksenli,  gerekse ders kitaplarında genel bir  reforma ihtiyaç olduğunu talep eden çabaların son halkalarıydı ve özellikle DKİH projesi kamuda ciddi olarak tartışılmıştı.

Kadınlar İçin Özsavunma Teknikleri

* Şiddete uğradığınızda ya da uğrama tehlikeniz bulunduğunda olayla ilgili şikayette bulunarak ve olayı ayrıntılı bir şekilde anlatarak tutanak tutturmalısınız. Tutanağı okumadan asla imzalamayınız ve imzalı bir örneğini mutlaka isteyiniz.

Konstantinos Kavafis - Şehir

Konstantinos Kavafis

Şehir

'Bir başka ülkeye, bir başka denize giderim', dedin

'bundan daha iyi bir başka şehir bulunur elbet.

Her çabam kaderin olumsuz bir yargısıyla karşı karşıya;

-bir ceset gibi- gömülü kalbim.

Phoolan Devi

Ezgi Aksoy

Dünyalılar

 Phoolan Devi seçim kampanyasında

Takvimler 14 Şubat 1981’i gösteriyordu. Batı dünyası kırmızı kalpler ve peluşlu hediyelerle sevgililer gününün heyecanından kendinden geçmişti. O tarihte 18 yaşında olan haydut lider Phulan Devi ve çetesi, Hindistan’ın Behmai kasabasına polis kılığında giriş yaptı. Phulan’ın gözleri intikam ateşiyle yanıyordu. Çünkü Behmai kasabasında sevgilisi Vikram Mallah’ı da öldüren Shri Ram ve Lala Ram’ın çetesinin günler süren tecavüzüne maruz kalmıştı. Behmai’de dövülmüş, aşağılanmış, taciz edilmiş, onlarca erkek tarafından defalarca tecavüz edilmiş ve rehin tutulduğu kasabadan güç bela kaçabilmişti.

Kaybedilmiş Bir Savaş Üzerine: Svetlana Aleksiyeviç’in Nobel Edebiyat Ödülü Konuşması

Çeviren

Nigâr Hacızade

Buraya yazının ilk giriş bölümü alınmıştır.

https://tr.wikipedia.org/wiki/Svetlana_Aleksiyevi%C3%A7

Sevgili dostlar,

Bu kürsüde tek başıma durmuyorum. Etrafımda sesler var, yüzlerce ses… Sesler her zaman benimle, çocukluğumdan beri.

Çocukken köyde yaşıyordum. Biz çocuklar sokakta oynamayı seviyorduk, ama akşamları, yorgun argın ninelerin -bizim orada nasıl derler- konuşlandığı banklar, mıknatıslıymış gibi bizi kendilerine çekiyordu. Hiçbirinin kocası, babası, erkek kardeşi yoktu. Savaştan sonra köyümüzde erkek olduğunu hatırlamıyorum. Savaş sırasında her dört Belarusludan biri, cephede veya partizanların yanında savaşırken öldü.

Aşk ve Dans

"Birlikte her şeye gülüyorduk. Ama her şeye.

Bir gariplik olduğunun farkındaydım ama anlamlandıramıyordum.

Bir gün itiraf etti..."

Sıradan Hikayeler içinde yer alan Aşk sahnesi oyun içinde oyun anlayışına uygun olarak kurgulanmıştır.  Oyunun kendi şimdiki zamanı akıp giderken, bir yandan da birbirine aşık olan iki kadının hikayesi üzerine çalışan tiyatrocu kadınların tartışmalarını ve provalarını izleriz. 

MÜZİK olarak, Astor Piazzolla'nın - Libertango'sunu kullandık.

Buradan dinleyebilirsiniz.

https://www.youtube.com/watch?v=vaXNdVTGT0k

https://www.youtube.com/watch?v=kdhTodxH7Gw

(Ve elbette bizim sahnemizde buradaki gibi bir "Maço" erkek karakter yoktu :)

Ekin ve Yıldız, Aşk'ın dansını açıyor

Sıradan Hikayeler Gösteride -Fotoğraf Seçkisi

Gösteri sırası ve sonrasında çekilen fotoğraflardan seçtiklerimiz...
Fotoğraflarımızı Turhan Çulha çekti.
Afife Jale. 2014 Haziran

Başlıyor... Yıldız ve Melika

Sıradan Hikayeler Genel Provadan Fotoğraflar

Akşamki gösteri öncesi genel provamızdan seçtiklerimiz...
Fotoğraflarımızı Turhan Çulha çekti.
Afife Jale. 2014

Melika, Gül, Yıldız ve Yasemin.

Akşama Hazırlık- Sıradan Hikayeler

Akşama oyunumuz var. Afife Jale'de hazırlık yapıyoruz. Bir yandan dekorları hazırlarken ışıklarımızı da yeniden yeniden deniyoruz. Işık odasında Burcu var. Sesler ve müzik önemli orada da Pınar makinenin başında. Fotoğrafları Turhan Çulha çekti.

Çalışmadan İki Video

Sesler, Kokular ve Hatıralar - Fotoğraf Seçkisi

Sesler, Kokular ve Hatıralar'ı sadece bir kere Afife Jale'de sergiledik. Aşağıda provalar, oyun sırası ve sonrasına ait görüntülerden seçtiklerimiz var. 

Oyun sonrası Madam Despina'ya gitmiştik. O sene Eylül ayında kaybettiğimiz suflörlüğümüzü yapan Bülent de (Akdağ) masadaydı. (sol başta). "Heyecandan kalp krizi geçirttirecektiniz bana" demişti oyun sonrası.

Öyküm Yok 2005 - Fotoğraf Seçkisi Stüdyo Drama

Öyküm Yok'un ilk sahnelenmesinden seçilmiş görüntüler. 2005 Stüdyo Drama...
Bu oyunu ilk kez 8 Mart 2005'te Eğitimsen 3 nolu şubenin salonunda sadece kadınlara oynamış, oyunun hemen arkasından bir söyleşi gerçekleştirmiştik.
Aynı yıl ilk resmi sahnelemeyi Stüdyo Drama'da yaptık.
2006 yılında bu oyunu çalışmaya devam ettik, geliştirdik... Ve bu sefer de Şişli Kültür Merkezi'nde oynadık ama o oyunumuzun video görüntüleri kayıptır. Maalesef... Üstelik bu versiyonun en iyi sahnelemesini gerçekleştirmiştik.

Deprem'de Yıldız Ayyıldız

Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi - Rehber

Bu kitabı okuyarak özetleyen ve gruba sunumunu yapan kişi Yıldız Ayyıldız'dır

Sözlü Tarih Nedir?

Belgelere dayanan kanıt, yaşamın çok küçük bir parçasını kaydeder. Bireylerin yaşamlarına fazla ışık tuttuğu söylenemez.

Gelecekte farklı bir toplumda  yaşayacak olan insanlar şimdiki yaşamın çeşitliliğini sadece belgeler aracılığı ile nasıl anlayabilecekler?

Sözlü kayıt olmadan, insan yaşantısının pek çok kesimi açıkça yok olur.

Şiveler, hatta diller kaybolmuştur, topluluklar da yerlerinden olup dağılabilir.

Sıradan Hikayeler - Afiş

Bu afiş Damla Kukul tarafından hazırlandı. Mandallara asılmış olan fotoğraflar provalarımız sırasında çekilmiş olan görüntülerden seçilmiştir.

Tiyatro Eğitimi İçin Kaynaklar

 

Bu liste 2005 yılında Dilara Kahyaoğlu tarafından hazırlanmıştır. O zamandan bu zamana elbette listemiz büyüdü ama belgenin orjinalliğini bozmamak için buraya aynen aldık. 

Savaş Karşıtı İlk Oyun: Lysistrata

Lysistrata, Aristofanes tarafından MÖ 411 yılında yazılmış, tek perdelik, seyirlik bir oyundur. İlk defa MÖ 411 baharında sahnelendiği düşünülen oyun, tiyatro tarihinin ilk savaş karşıtı oyunlarından birisi kabul edilir. Erkeklerinin savaştan dönmelerini beklemekten usanan kadınların savaşa son vermek için savaşa bitene kadar erkeklerle yataklarını paylaşmamak kararı almaları ile gelişen olayları konu alır.

Çevirenler: Azra Erhat - Sabahattin Eyuboğlu

  

1896 tarihli Aubrey_Beardsley illüstrasyonu

Geçmişin İzleri - Yanıbaşımızdaki Tarih İçin Bir Kılavuz

Kitabı okuyup, özetleyen ve gruba aktaran

                   Yıldız Ayyıldız (2007)

Bir özdeyiş “ Balıklar nasıl suyun içinde yüzüyorlarsa (var oluyorlarsa) insanlar da  aslında tarihin içinde yüzerler (varolurlar)” der.    Bu özdeyişi beğendiğim için sizinle paylaşmak  istedim.

Bu kitapta birinci bölümde; yerel tarihin tarihi, sosyal tarih, yerel tarih, aile tarihi: yanıbaşımızdaki tarihin kapsamı   anlatılmış. Kısaca tarihte yapılanlardan örnekler verilmiş.

İkinci bölümde;

Osmanlı İmparatorluğu’nun çok kültürlü dokusundan bahsedilmiş.

Göç öyküleri adı altında Türkiye’de yaşanan göçlerden örnekler anlatılmış.

19. yy ve sonrası tarih açısından yapılanlardan etkilenilen akımlardan söz edilmiş.  Son olarak mahalle ve küçük ölçekli birer kent ve kasabaya yönelik çalışmada işlenebilecek temalardan bir seçki sunulmuş.

Sıradan Hikayeler'de Akış ve Sahne Tasarımı

Kadınları Sevmek

 STELLA OVADlA 

Piyale Madra

Kadın olmak aya gidilen zamanda okuma yazma bilmemektir. Gece sokağa çıkmaktan çekinmek, laf atıldığında utanıp tersleyememek, dayak yediğinde "yine ne yaptım?" deyip kendini koruyamamaktır. Boğaz tokluğuna dünyayı doyurmak, silip süpürmek ve yeniden doyurmak, her gün ne pişireceğini düşünüp başka şey düşünemez hale gelmektir. Kadın olmak günde 24 saat hizmet verip “çalışıyor musunuz?" sorusuna cevap aramaktır. Canını dişine takıp meslek edindiğinde yine bütün ev işlerinden sorumlu tutulmak, ev kadınlığından sıyrılamamak, ne patrona ne kocaya yaranmaktır. Doğurduğu çocuğa adını verememek, erkek doğurana kadar doğurmaya mecbur olmak, doğuramadığında horlanmaktır. Kadın olmak erkeklerden az beslenmek, az sevilmek, yaşlandığında bunları sağlığıyla ödemektir. Kadın olmak insandan sayılmamak, erkeklerden 150 yıl sonra oy verebildiğinde oyunu kendi için kullanamamaktır. istediği kadar çocuk doğurmaya kalktığında "cadı" denip meydanlarda yakılmak, kovuşturulmayı göze almaktır. Bedeninden utanmak, onu tanımamak, sevmemek, yük gibi taşımaktır. Erkeklere haz ve çocuk vermek için yaratıldığına inandırılmaktır. Kadın olmak kocasının bakıcılığını, sekreterliğini, menajerliğini boğaz tokluğuna yapmayı doğal bulmaktır. Dünyayı taşıyıp seyretmek zorunda kalmaktır. Siyasal örgütlerde çalışmaya yeltense başkalarını kurtarmak için bildiri basıp çay pişirmeye razı olmaktır. Yaşamının vermek olduğunu sanıp, hayatta kalmak için türlü cambazlıklar icad etmek, bunun için ayrıca horlanmaktır. Kadın olmak her türlü gaspın prototipi olmak, adı küfürle eş tutulmaktır.

Sözlü Tarih Projesi İçin Sorular

SENDİKALI  KADIN  ÖĞRETMENLER

SÖZLÜ TARİH PROJESİ

( SÖTAK )

SORULAR

GİRİŞ

§  Adınız, doğum tarihiniz, doğum yeriniz?

§  Evli misiniz? Çocuklarınız var mı?

§  Kardeşleriniz var mı? Onlar hangi işlerle uğraşıyor?

§  Babanız ve anneniz ne işle uğraşır (dı)?

§  Anneniz ve babanızın esas memleketleri neresiydi?

§  Kaç yıldır öğretmenlik yapıyorsunuz? ( yaptınız, ne zaman emekli oldunuz? )

§  Nerelerde çalıştınız, örneğin hangi şehirlerde ve okullarda?

§  Şu anda çalıştığınız okulun adı nedir?

§  Eviniz okula yakın mı? Hangi semtte oturuyorsunuz? (uzaksa) Nasıl gidip geliyorsunuz? Arabanız var mı?

§  Eviniz kira mı? Kiraysa ne kadar veriyorsunuz? Kimlerle yaşıyorsunuz?

§  Kaç yıldır sendikalısınız? Bu sürenin kaç yılı aktif olarak çalıştınız?

Hedefler

21 Ocak 2011

Bu hedeflerden bir kısmı gerçekleşti önemli bir kısmı da gerçekleşmek üzere sırada bekliyor.

Melisa, Yıldız, Ekin ve Damla bir çalışmada

Öyküm Yok 2015- Fotoğraf Seçkisi

Öyküm Yok'un 2015 versiyonunu 27 Haziran'da Afife Jale Sahnesi'nde oynadık. Burada o güne ait fotoğraflardan seçtiklerimiz var.

Oyun öncesi, hazırız. Soldan, Seher, Ekin, Tuba, Yasemin ve arkada
Yıldız; Ezidi-Kafes rolü için giyinmiş.

Öyküm Yok 2015 - Program Dergisi

KADINLAR SAHNESİ EĞİTİMSEN-İst3

Oyuncular

Ekin KUKUL: Atkı ve Öyküm Yok

Elif İNAL: Deprem ve Okul

Seher GÖĞERCİN: Karanlık ve Domuz

Tuba ÇELİK: Dansçı ve Muayene

Yasemin FİLİZ: Tak Tak ve Aşk

Yıldız AYYILDIZ: Kafes ve Semer

Sıradan Hikayeler - Program Dergisi

KADINLAR SAHNESİ EĞİTİMSEN-İst3

Oyuncular

Aysun ORAL: Derya – Hülya

Ekin KUKUL: Süveyda - Ceyda

Gül Ersürmeli Yılmaz: Perişan

Melika KANDEMİR:  Pınar – Damla – Ceyda

Yasemin Filiz: Asuman

Yıldız AYYILDIZ:  Nalan – Hülya

Kadınlar Sahnesi Üzerine

Ankara'ya gidiyoruz. Uluslararası Tiyatro festivaline katılacağız.
Çok sevdiğimiz Haydarpaşa garından trene bindik.
Neredeyse sabaha kadar yemekli vagonda oturduk.
Vagonun bir köşesine sığışıp bu fotoğrafı çektirdik.
Melisa aramızda olmadığına göre bu fotoğrafı o çekmiş olmalı.

İstanbul Eğitim Sen 3 Kadınlar Sahnesi 10 yıldır var… Üyelerinin çoğu eğitimsenli kadınlar, öğretmenler… Çalışıyorlar, sendikal faaliyetlerde yer alıyorlar, tiyatro yapıyorlar diğer yandan günlük hayatlarını devam ettiriyorlar. Kolay değil… 
Bu nedenle bu 10 yıl içinde fazla oyun çıkartamadık. Sadece beş oyun çalışıp sergilemişiz.

Makinenin Parçalarıyız - Çalışma

Oyuncular,  biteviye tekrarlayacakları bir tane "ses" ve "eylem" belirleyerek tek tek sahneye çıkıyor. Herkes katıldığında "makine"nin tamamını ses ve görüntü olarak görebiliyoruz. 

Bu çalışmayı Gül Ersürmeli  Yılmaz yönetti. 

Menocchio'nun Yargılanması - Karakter Analizi, Saptama ve Doğaçlama

                                   

Yıldız ve Ekin

Bu metni karakter analizi yapmak ve çalışmada ulaşılan saptamaları kullanarak doğaçlamadan bir sahne yaratmak için kullandık. 

İkişerli gruplar halinde önce masa başı çalışması yapıldı daha sonra sahnelemeye geçildi. Sonra sahneleri birlikte değerlendirdik, eleştirdik. Oyunculuk üzerine yeniden düşündük, birikimimize katkıda bulunduk.

...

Engizisyoncu:

Menocchio, inançlarımıza ters düşen konuşmalar yapıyormuşsun. Bunları nerede ve kimlere anlattın? (sorularıyla Değirmenciyi sıkıştırır)

Menocchio:

Birileriyle şaka olsun diye konuştum. Kim olduklarını, nerede ve ne zaman konuştuğumu hatırlamıyorum. (tedbirsizce)

Nar Taneleri - Fotoğraflar

Ankara Katliamında kaybettiğimiz (Ekim 2015)
Şirin Kılıçalp buradaydı- 2010

Unutmamak için kaydetmek gerekir!

Cinleri Ekin Kukul ve Yıldız Ayyıldız oynadı.
Burada sendika binamızda prova yapıyoruz.

Sesler Kokular ve Hatıralar'da Zeki Müren

Ece'yi Ekin Kukul oynadı. Ekin provada çalışırken

(Ece girer, elinde bavulu, çantası, yazlık kıyafetleri ile görünür)

Dış ses: (mırıltılar, dipten gelir, bir Zeki Müren  şarkısı ile birlikte duyulur…)

Ece: (sahnedeki masaya ilerler, oturur. Etrafına bakar sesleri dinler… Lokanta içinde seslerle birlikte, görüntüler dolaşır. Eski gar, gidenler gelenler, Haydarpaşa iskelesi, lokantada oturan eski döneme ait insanlar, deniz, İstanbul’dan bir iki kare…)

(Sesler değişir, mırıltılar anlaşılır hale gelir…)

Sesler, Kokular ve Hatıralar Program Dergisi

KADINLAR SAHNESİ EĞİTİMSEN-İst3

Oyuncular

Pelin ve Anı Tüccarı’nın dansı: Damla KUKUL

Ece ve II. Cin: Ekin KUKUL

Deniz: Gül Ersürmeli Yılmaz

Senem: Melisa Çakmak

Firaz: Nurcan Sonuç

Zelve ve Anı Tüccarı: Sebir YURTSEVEN

Maya ve I. Cin: Yıldız AYYILDIZ

Yazan ve yöneten: Dilara KAHYAOĞLU

Sesler

Maya’nın büyükbabasının sesi: Atilla Çakmak

Maya’nın anneannesinin sesi: İnci Çakmak

Küçük Maya’nın sesi: Dicle Yılmaz

Ece’nin annesinin sesi: Özlem Yavuz

Küçük Ece’nin sesi: Türkü Yavuz

Amcanın sesi: Atilla Yılmaz

Erkek Firaz’ın sesi: Haluk Soran

Erkek Firaz’ın annesinin sesi: Kıymet Yıldırımer

Firaz’ın annesinin sesi: Dilek Ersoy

Işık, fotoğraf ve müzik: Zeki Hasanusta, Hasan Tahsin Özkaya

Kamera: Ozan Aslaner, Fulya Görer

Afiş, cinlerin maske ve kostümleri: Damla Kukul

Suflör:Bülent Akdağ

Müzik: Arto Tunçboyacıyan

-      Ufak Eller

-      Onu Alma Beni Al

Zeki Müren

-      Sevgimizin Aşkımızın Üstünden

 Afife Jale Sahnesi, 29 Mayıs 2010, Saat: 20.00

Nar Taneleri Afiş

Hrant Dink'in öldürülmesinden sonra Baba ve Piç romanından yararlanarak bir tekst hazırladık ve iki yıl oyun üzerinde çalıştık. Bu kadar uzun sürdü çünkü hem yeterince deneyimli değildik, hem oyun zordu hem de bu çalışmayı tiyatro ve oyunculuk üzerine çalışmak için fırsat olarak değerlendirmiştik. 

Oyunun ismini, bağlamdan hareketle Nar Taneleri koymuş,  Damla Kukul da bu temaya uygun düşen aşağıdaki afişi hazırlamıştı. 

Bu oyunu yazar izin vermediği için resmi olarak oynayamadık.  Sadece bir kez yapılan seyircili prova ile yetindik ki bunu da sadece yakın çevremize duyurmuştuk. 

Öyküm Yok 2005 Afiş

Bu afişteki çizimler Ekin Kukul'a aittir. Bizim ilk afişimizdir. Öyküm Yok'u ikinci kere oynarken (2006) bu afişi kullanmıştık. O sahneleme oldukça başarılıydı ama elimizde o günün görüntüleri yok. Çekim yapıldı ama maalesef sonradan kayboldu.

Öyküm Yok 2005 Program Dergisi

KADINLAR SAHNESİ EĞİTİMSEN-İst3

ÖYKÜM YOK!

Oyuncular: Ekin KUKUL, Gül KUKUL, Sebir YURTSEVEN, Suna DİNÇSOY, Yıldız AYYILDIZ

Kostüm, dekor, Aksesuar: Ayşe PANUŞ, Ekin KUKUL, Gül KUKUL, Suna DİNÇSOY

Yazan ve yöneten: Dilara KAHYAOĞLU